پورت شیمی درمانی یا کاتتر وریدی زیرپوستی، یک وسیله کوچک و هوشمند است که مانند یک دروازه مطمئن، ارتباط مستقیم با جریان خون ایجاد می‌کند. این پورت زیر پوست قفسه سینه کار گذاشته میشود و از طریق یک لوله باریک به ورید بزرگ متصل است. وظیفه‌اش رساندن دقیق داروهای شیمی درمانی، مایعات یا گرفتن نمونه خون است؛ بدون آسیب رساندن به رگ‌های ظریف دست. استفاده از آن، درد تزریقات مکرر را کاهش داده و خطر عفونت و التهاب رگ را به حداقل می‌رساند. مراقبت درست، شستشوی دوره‌ای و رعایت اصول بهداشتی، ماندگاری و کارایی این همراه درمان را تضمین می‌کند.
آنچه خواهید خواند…
پورت شیمیدرمانی چیست و چرا استفاده میشود؟
پورت شیمی درمانی یک دستگاه کوچک اما کار راه انداز است که درست زیر پوست کار گذاشته میشود و از طریق یک لوله نازک به یکی از رگ های بزرگ بدن متصل می‌گردد. این وسیله، راهی مطمئن و کم‌درد برای تزریق دارو های شیمی درمانی، تغذیه وریدی و حتی دریافت فرآورده های خونی فراهم می‌کند. در طول درمان سرطان، تزریق های مکرر ممکن است رگ ها را آسیب بزند یا پیدا کردن رگ سخت شود، اما پورت این مشکل را برطرف می‌کند. چون کاملاً زیر پوست قرار دارد، خطر عفونت های طولانی مدت کمتر است و نیاز به مراقبت روزانه ندارد. داشتن پورت به بیمار این امکان را میدهد که جلسات درمان را با آرامش بیشتری طی کند و از درد های مکرر تزریق در امان باشد. این دستگاه کوچک، در واقع یک دروازه مطمئن به سیستم وریدی بدن است که متخصصان آن را به عنوان همراه وفادار درمان طولانی مدت می‌شناسند.
تعریف و کارکرد پورت زیر پوستی به زبان ساده
اگر بخواهیم ساده و بی‌پیرایه بگوییم، پورت شیمی درمانی مثل یک پریز برق برای رگ های شماست! یک قطعه کوچک گرد، معمولاً از فلز و سیلیکون ساخته شده، که جراح آن را زیر پوست در ناحیه قفسه سینه یا گاهی بازو کار می‌گذارد. وسط این قطعه یک بخش نرم وجود دارد که با سوزن مخصوص سوراخ میشود و دارو یا مایعات را به رگ های عمقی می‌رساند. این سیستم، راهی استریل و بدون دردسر برای تزریق دارو فراهم می‌کند و باعث میشود هر بار دنبال رگ نگردند. استفاده از پورت به ویژه برای کسانی که تزریق های متعدد در طول هفته دارند، مثل بیماران شیمی درمانی یا نیازمندان به تغذیه وریدی، یک نجات بخش واقعی است. مزیت دیگرش این است که در اوقات بیکاری‌اش هم میتواند برای خون گیری یا تزریق سایر دارو ها استفاده شود، بدون این که باعث التهاب یا تخریب رگ ها شود.
تفاوت پورت با کاتترهای وریدی معمولی
پورت شیمی درمانی و کاتتر های وریدی معمولی هر دو مسیر ی برای رساندن دارو به خون هستند، اما فرقشان مثل تفاوت یک جاده آسفالت دائم با یک مسیر موقت خاکی است. کاتتر های معمولی مثل PICC لاین از بیرون پوست وارد رگ می‌شوند و تا زمان درمان در همان‌جا می‌مانند؛ این یعنی نیاز روزانه به تمیزکاری و نگهداری دارند و خطر عفونت سطحی بالاتر است. اما پورت، کاملاً زیر پوست پنهان است و همین باعث میشود ظاهر بدن طبیعی‌تر بماند، فعالیت های روزانه راحت‌تر انجام شود و نیاز به مراقبت دائمی کمتر باشد. پورت ها برای درمان های طولانی مدت ایده آل‌اند و به‌خاطر محل قرارگیری‌شان به رگ های بزرگ با جریان خون زیاد متصلند، بنابراین تحریک و التهاب ناشی از دارو کمتر است. خلاصه، اگر قرار است درمان تان ماه ها یا سال ها ادامه داشته باشد، پورت شریک مطمئن‌تری نسبت به کاتتر های معمولی است.
کاربرد پورت در درمان سرطان و مراقبت طولانی مدت
پورت شیمی درمانی، برای بیمارانی که باید دوره های طولانی تزریق دارو را پشت سر بگذارند، مثل یک مسیر اختصاصی و مطمئن به رگ هاست. در درمان سرطان، به دلیل دفعات زیاد شیمی درمانی، تزریق مستقیم به رگ های سطحی میتواند آن ها را ملتهب و شکننده کند. اما پورت این مشکل را برطرف می‌کند؛ چون از طریق رگ های عمقی و با جریان خون بالا، دارو را پخش می‌کند. این دستگاه به طور ایمن زیر پوست قرار می‌گیرد و نیاز به سوراخ کردن مکرر رگ ها را از بین می‌برد. برای مراقبت های طولانی مدت، مثل تزریق دارو های بیولوژیک یا تغذیه وریدی، پورت کمک می‌کند روند درمان بدون دردسر ادامه پیدا کند و بیمار بتواند به کیفیت زندگی عادی نزدیک‌تر شود. کاهش خطر عفونت مزمن، راحتی در فعالیت روزانه و حفظ سلامت رگ ها، سه دلیل اصلی محبوبیت پورت در میان پزشکان و بیماران است. پورت، واقعاً همراه وفادار درمان بلند مدت است.
شیمی درمانی ایمن و بدون آسیب به رگ ها
شیمی درمانی، هرچند نجات بخش است، اما دارو هایش می‌توانند برای رگ های سطحی بسیار تحریک کننده باشند. تزریق های مکرر باعث التهاب، سوختگی و حتی پارگی دیواره رگ ها میشود. اینجاست که پورت شیمی درمانی وارد میدان میشود. با قرار گرفتن در رگ های عمیق، دارو ها مستقیماً وارد جریان خون پرسرعت می‌شوند و قبل از برخورد با بافت های حساس رقیق می‌گردند. این روش، هم درد تزریق را به حداقل می‌رساند و هم سلامت رگ ها را حفظ می‌کند. از آنجا که پورت زیر پوست کاشته شده، خطر آلودگی و عفونت نسبت به کاتتر های بیرونی کمتر است و بیمار میتواند از نظر ظاهری و حرکتی، راحت‌تر زندگی کند. در جلسات طولانی شیمی درمانی، پورت اجازه میدهد دارو با سرعت و دوز دقیق تزریق شود، بدون این که بیمار هر بار استرس پیدا کردن رگ یا تحمل چندین سوزن را داشته باشد. این یعنی شیمی درمانی با آرامش و امنیت بیشتر انجام میشود.
تزریق دارو های محرک یا غلیظ از طریق پورت
برخی دارو ها، مخصوصاً دارو های شیمی درمانی یا هورمونی، غلظت بالا و تأثیر شدید روی بافت های اطراف دارند. اگر این مواد به اشتباه به بافت های زیر جلدی نشت کنند، ممکن است باعث التهاب شدید یا حتی سوختگی شوند. پورت شیمی درمانی، با دسترسی مستقیم به رگ های بزرگ، مانع از این خطر میشود. دارو های محرک یا غلیظ در جریان خون سریع رقیق و ایمن می‌شوند، بدون این که آسیبی به بافت اطراف محل تزریق برسد. علاوه بر این، استفاده از پورت باعث میشود تزریق های طولانی یا با حجم زیاد دارو، راحت‌تر انجام شود و بیمار نیازی به تغییر مکرر رگ یا تحمل درد نداشته باشد. این مزیت به‌ویژه برای بیمارانی که باید ترکیب های مختلف دارویی را دریافت کنند، بسیار مهم است. پورت، نه تنها فرآیند تزریق را ساده می‌کند، بلکه کیفیت درمان را بالا برده و احتمال عوارض جانبی را کاهش میدهد.
قیمت پورت شیمیدرمانی و هزینه عمل جایگذاری پورت
قطعه پورت شیمیدرمانی یکی از تجهیزات پزشکی مهم برای تسهیل انجام درمانهای طولانیمدت شیمیدرمانی است که قیمت آن حدود ۴,۵۰۰,۰۰۰ تومان می‌باشد. عمل جایگذاری پورت توسط جراح متخصص انجام میشود و نیازمند شرایط استریل و تجهیزات ویژه است. هزینه کلی درمان و نصب پورت برای هر بیمار متفاوت است، زیرا نوع بیماری، شدت آن و میزان گستردگی شرایط بیمار در افراد مختلف یکسان نیست. همچنین، نیازهای درمانی و اقدامات جانبی، تأثیر مستقیمی بر هزینه نهایی خواهند داشت. پس از معاینه دقیق توسط پزشک و انجام آزمایش‌های تکمیلی، هزینه مشخص و قطعی اعلام میشود. استفاده از پورت شیمیدرمانی نه‌تنها تزریق دارو را آسان‌تر می‌کند، بلکه ریسک آسیب به رگ‌ها و ناراحتی بیمار را کاهش میدهد.
مزایا و معایب پورت زیر پوستی
پورت شیمی درمانی، مثل یک همکار وفادار برای دوره های طولانی درمان است. مزایای آن واضح و وسوسه کننده‌اند: کاهش تعداد سوزن های مکرر، امکان تزریق دارو های محرک یا غلیظ بدون آسیب، کاهش خطر عفونت در مقایسه با کاتتر های بیرونی، و راحتی بیشتر بیمار در فعالیت های روزمره. چون پورت زیر پوست پنهان میشود، استرس دیدن لوله بیرون زده از بدن وجود ندارد و ظاهر طبیعی‌تر حفظ می‌گردد. اما در کنار این مزایا، معایبی هم هست. گذاشتن پورت یک عمل جراحی کوچک لازم دارد که میتواند کبودی، تورم یا عفونت ایجاد کند. بعضی بیماران، در چند روز اول احساس ناراحتی یا محدودیت حرکت در محل کارگذاری دارند. همچنین هرچند خطرش کم است، اما امکان انسداد یا خراب شدن پورت وجود دارد و نیاز به شستشوی دوره ای دارد. به طور کلی، پورت ابزاری است که اگر درست استفاده و نگهداری شود، میتواند کیفیت درمان و آسایش بیمار را به طرز محسوسی بالا ببرد.
کاهش درد و آسیب به رگ ها
درمان های شیمی درمانی و تزریق های مکرر، دشمن سرسخت رگ های سطحی هستند. هر بار سوراخ شدن رگ، آن را کمی ضعیف و حساس‌تر می‌کند و با گذر زمان پیدا کردن مسیر مناسب دشوار میشود. پورت شیمی درمانی، راه حلی هوشمندانه برای این معضل است. با فراهم کردن یک مسیر ثابت و امن به رگ های عمقی، نیاز به سوراخ کردن مکرر از بین می‌رود و رگ ها از آسیب های مزمن در امان می‌مانند. این یعنی بیمار در هر جلسه درمان، ترس و درد ورود سوزن را کمتر تجربه می‌کند. علاوه بر این، چون پورت برای عبور دارو های قوی طراحی شده، التهاب و تحریک اطراف محل تزریق کاهش می‌یابد. در نتیجه، بیمار نه تنها جسمی، بلکه ذهنی هم آرام‌تر است. خیلی‌ها می‌گویند داشتن پورت، تجربه شیمی درمانی را از یک مسیر پر از درد، به یک سفر قابل تحمل و حتی قابل برنامه‌ریزی تبدیل می‌کند.
انواع پورت شیمی درمانی و روش جایگذاری
پورت شیمی درمانی در ظاهر شبیه یک دیسک کوچک است، اما از نظر طراحی و کارکرد به چند مدل تقسیم میشود. رایج‌ترین آن‌ها پورت های تک لومن و دو لومن هستند که بسته به نیاز بیمار انتخاب می‌شوند. جایگذاری پورت یک عمل جراحی کوچک و اغلب سرپایی است که با بیحسی موضعی یا بیهوشی کوتاه انجام میشود. جراح ابتدا یک برش کوچک روی پوست ایجاد می‌کند، سپس پورت را زیر پوست قرار داده و با یک لوله باریک به یکی از رگ های بزرگ، معمولاً ورید تحت ترقوه یا ورید ژوگولار، متصل می‌کند. کل فرایند کمتر از یک ساعت طول می‌کشد و بیمار معمولاً همان روز به خانه باز می‌گردد. با توجه به نوع درمان، محل دقیق نصب و تعداد لومن ها، انتخاب پورت میتواند بر راحتی و کارایی آن در طول درمان تاثیر زیادی بگذارد. آگاهی درباره انواع پورت و روش جایگذاری، به بیماران کمک می‌کند با اطمینان بیشتری وارد مسیر درمان شوند.
پورت تک لومن و دو لومن
پورت های تک لومن دارای یک مسیر عبور مایع هستند و برای تزریق یک نوع دارو یا محلول در هر زمان طراحی شدهاند. این مدل، سادهتر، کوچک‌تر و معمولاً با هزینه کمتر همراه است. در مقابل، پورت های دو لومن دو مسیر جداگانه دارند که اجازه میدهد همزمان دو نوع دارو یا محلول متفاوت تزریق شود، بدون آن که خطر تداخل یا آلودگی افزایش یابد. این ویژگی برای بیمارانی که باید ترکیبی از دارو های شیمی درمانی، تغذیه وریدی یا آنتی بیوتیک دریافت کنند، بسیار کاربردی است. انتخاب بین این دو مدل معمولاً بر اساس برنامه درمان و نظر تیم پزشکی انجام میشود. از نظر روش کارگذاری، هر دو مشابه نصب می‌شوند و زیر پوست جای می‌گیرند. مزیت دو لومن در انعطاف درمان است، اما ممکن است کمی بزرگ‌تر باشد. آشنایی با تفاوت این دو، به بیمار کمک می‌کند گزینه مناسبتر را با آگاهی کامل انتخاب کند.
محل های نصب پورت (گردن، قفسه سینه، بازو)
محل نصب پورت بر اساس شرایط جسمی بیمار، نوع درمان و ترجیح پزشک تعیین میشود. رایج‌ترین محل، قسمت بالای قفسه سینه در سمت راست یا چپ است، جایی که پورت به یکی از ورید های بزرگ مثل ورید تحت ترقوه یا ورید ژوگولار وصل میشود. این محل به دلیل دسترسی آسان، جریان خون مناسب و راحتی در مراقبت، محبوب‌ترین انتخاب است. نصب پورت در گردن کمتر رایج است و معمولاً برای شرایط ویژه یا موقت استفاده میشود. در برخی بیماران، به‌ویژه کودکان یا کسانی که جراحی سینه داشته‌اند، پورت میتواند در بازو نصب شود و با یک لوله به رگ های عمقی متصل گردد. هر محل مزایا و محدودیت های خاص خودش را دارد، اما هدف اصلی همیشه فراهم کردن یک مسیر ایمن، پایدار و کم‌درد برای دسترسی به سیستم وریدی است. انتخاب درست محل نصب، میتواند تجربه درمان را بسیار راحت‌تر کند.
ریسک ها و محدودیت های استفاده از پورت
هرچند پورت شیمی درمانی یک ابزار ارزشمند در درمان بلند مدت است، اما بدون ریسک نیست. در روز های اول پس از کارگذاری، ممکن است محل جراحی کمی متورم یا کبود شود. در برخی موارد نادر، عفونت در محل پورت یا در مسیر رگ اتفاق می‌افتد که نیاز به درمان سریع دارد. همچنین لخته شدن خون در لوله یا محل اتصال پورت به رگ میتواند باعث اختلال در عملکرد آن شود. محدودیت دیگر، نیاز به شستشوی ماهانه پورت با محلول های ضد انعقاد است؛ اگر این کار فراموش شود، پورت ممکن است مسدود گردد. برای برخی بیماران با شرایط خاص خونریزی یا عفونت مکرر، پزشک ممکن است نصب پورت را توصیه نکند. با این حال، وقتی بیمار و تیم درمان با دقت از پورت مراقبت کنند، خطر ها به حداقل میرسد و مزایایش به مراتب بیشتر خواهد بود. آگاهی از این موارد باعث میشود بیمار با واقع بینی بیشتری از پورت استفاده کند.
ویژه : آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی پای دیابتی
مراحل عمل پورت گذاری شیمی درمانی
هدف اصلی عمل پورت گذاری، جلوگیری از آسیب به رگ ها، کاهش درد ناشی از تزریقات مکرر و حفظ کیفیت درمان در طول دوره شیمی درمانی است. این وسیله کوچک، امکان دسترسی راحت و بدون درد به سیستم وریدی را فراهم می‌کند و میتواند هفته ها یا حتی سال ها بدون مشکل در بدن باقی بماند.
آماده سازی پیش از عمل
پیش از هر چیز، بیمار باید یک عکس قفسه سینه و مجموعه‌ای از آزمایش های خونی انجام دهد تا وضعیت بالینی و عروقی بررسی شود. این اقدامات به پزشک کمک می‌کند تا بهترین محل و روش جایگذاری را انتخاب کند.
آنتی‌سپتیس و بیحسی
در اتاق عمل، پس از ضدعفونی کامل پوست محل کارگذاری با محلول کلرهگزیدین دو درصد و استفاده از پوشش استریل، پزشک بیهوشی داروی آرامبخش تزریق می‌کند. سپس جراح با بی حسی موضعی، محل های مورد نظر در قفسه سینه و گردن را بی حس می‌نماید.
ایجاد برش و جایگذاری پورت
یک برش کوچک (حدود دو تا سه سانتی متر) معمولاً بالای قفسه سینه ایجاد و پورت زیر پوست گذاشته میشود. با راهنمایی سونوگرافی داپلر، ورید مناسب شناسایی و کاتتر در آن تعبیه می‌گردد.
اتصال کاتتر و بستن محل عمل
کاتتر از زیر پوست به پورت متصل میشود، سپس محل برش با بخیه قابل جذب بسته و پانسمان میشود.
مراقبت های اولیه بعد از عمل
بیمار ممکن است چند روز کبودی یا درد خفیف احساس کند که با مسکن قابل کنترل است. آنتی بیوتیک خوراکی معمولاً به مدت پنج روز تجویز می‌گردد. بررسی محل عمل از نظر قرمزی، تورم یا ترشح، بسیار مهم است و هر علامت غیرعادی باید فوراً گزارش شود.
استفاده از پورت
در صورت نیاز، میتوان بلافاصله پس از جایگذاری از پورت استفاده کرد. تزریق از طریق سوزن مخصوص معمولاً فقط کمی فشار ایجاد می‌کند و دردناک نیست.
آماده سازی قبل از عمل و بررسی شرایط بیمار
پیش از گذاشتن پورت، تیم درمان چند مرحله مهم را طی می‌کند تا از ایمنی و موفقیت عمل اطمینان حاصل شود. ابتدا پرونده پزشکی بیمار بررسی میشود و آزمایش های لازم مثل تست انعقاد خون و شمارش سلول های خونی انجام می‌گیرد. سپس پزشک وضعیت عمومی، سابقه بیماری قلبی یا ریوی و وجود هرگونه عفونت فعال را ارزیابی می‌کند. انتخاب محل نصب پورت نیز اهمیت دارد و باید متناسب با وضعیت رگ ها، اندام ها و راحتی بیمار باشد. در این مرحله، بیمار آموزش های لازم درباره نحوه مراقبت و محدودیت های روز های اول را دریافت می‌کند. معمولاً توصیه میشود بیمار پیش از عمل ناشتا باشد و دارو های خاص را با نظر پزشک قطع یا تغییر دهد. حتی آرام سازی روانی بیمار پیش از ورود به اتاق عمل، نقش زیادی در کاهش اضطراب و همکاری بهتر در طول کارگذاری دارد.
تکنیک جراحی و ابزار مورد استفاده
عمل کارگذاری پورت با یک برش کوچک آغاز میشود که معمولاً روی قفسه سینه یا در بالای ترقوه انجام می‌گیرد. جراح با کمک ابزار جراحی ظریف و تحت شرایط کاملاً استریل، یک ورید بزرگ را پیدا می‌کند و لوله سیلیکونی یا پلی اورتان پورت را به آن متصل می‌کند. بخش دیسکی شکل پورت در جیب کوچکی زیر پوست قرار می‌گیرد تا بیرون زدگی وجود نداشته باشد. در این فرایند، ابزار هایی مانند کاتر جراحی، گیره رگ، سوزن هابر و دستگاه تصویربرداری پرتابل برای اطمینان از موقعیت صحیح لوله به‌کار می‌روند. تکنیک میتواند با هدایت سونوگرافی یا فلوروسکوپی انجام شود تا دقت کار افزایش یابد. در نهایت، محل برش بخیه زده و پانسمان میشود. رعایت اصول استریل و استفاده از ابزار با کیفیت، خطر عفونت و انسداد را به حداقل می‌رساند و طول عمر پورت را افزایش میدهد.
مراقبت های اولیه پس از گذاشتن پورت
روز های نخست بعد از نصب پورت، نقش مهمی در بهبود سریع و پیشگیری از عوارض دارند. محل برش باید خشک و تمیز نگه داشته شود و پانسمان طبق دستور پزشک تعویض گردد. کمی تورم یا کبودی در اطراف پورت طبیعی است، اما در صورت بروز تب، قرمزی یا ترشح غیرعادی باید فوراً به مرکز درمان گزارش شود. حرکت های سنگین یا فشار مستقیم روی محل پورت تا چند روز ممنوع است. معمولاً اولین استفاده از پورت، چند روز بعد و پس از بررسی بهبود زخم انجام میشود. شستشوی منظم پورت با محلول ضد انعقاد، حتی در دوره هایی که درمان فعال انجام نمی‌گیرد، ضروری است. داشتن آموزش دقیق درباره نحوه مراقبت و علائم هشدار، باعث میشود بیمار با آرامش و اطمینان بیشتری از پورت استفاده کند و طول عمر آن افزایش یابد.
مراقبت و نگهداری از پورت کت در خانه
پورت شیمی درمانی مثل یک پل دائمی میان درمان و بدن است و برای حفظ عملکردش، مراقبت درست در خانه حیاتی است. پورت اگر به شکل اصولی تمیز و از آن مراقبت شود، سال ها بدون مشکل کار می‌کند. رعایت چند نکته ساده اما مهم میتواند از گرفتگی، آسیب یا عفونت جلوگیری کند. شستشوی دوره ای با محلول های ضد انعقاد، تعویض پانسمان در صورت استفاده، و خشک نگه داشتن محل پورت از اصول اصلی مراقبت هستند. بیمار باید یاد بگیرد چگونه تغییرات ظاهری مثل قرمزی، تورم یا ترشح را به‌موقع تشخیص دهد و به پزشک اطلاع دهد. همچنین اجتناب از وارد کردن ضربه مستقیم یا فشار زیاد روی پورت، مانع از آسیب فیزیکی میشود. آموزش این موارد پیش از ترخیص از بیمارستان و ادامه آن در خانه، نقش اساسی در طول عمر پورت دارد و آرامش بیمار را در طول درمان افزایش میدهد.
شستشو و تمیزکاری پورت به روش استاندارد
شستشو و تمیزکاری پورت فرآیندی است که باید با دقت و رعایت کامل شرایط استریل انجام شود. معمولاً هر چهار تا شش هفته یکبار، پورت باید با محلول هپارین یا سرم نمکی شستشو شود تا مسیر آن باز و بدون لخته بماند. این کار بهتر است در مراکز درمانی یا توسط پرستار آموزش دیده انجام شود، اما اگر شرایط ایجاب کند، بیمار یا خانواده می‌توانند پس از آموزش عملی این کار را در خانه انجام دهند. پیش از هر تماس با پورت، شستن کامل دست ها با آب و صابون الزامی است. استفاده از سوزن هابر برای دسترسی به پورت و ضدعفونی کردن کامل محل ورود سوزن، مانع از ورود میکروب ها میشود. هر نوع تمیزکاری باید با وسایل یکبار مصرف و در محیطی بدون گرد و غبار انجام گیرد. انجام صحیح شستشو، کلید حفظ ایمنی و دوام پورت است.
بیشتر بخوانید: فیستول دیالیزر
نکات ایمنی و پیشگیری از عفونت
عفونت یکی از جدی‌ترین خطرات برای پورت است، اما رعایت چند نکته ساده میتواند احتمال آن را به حداقل برساند. مهم‌ترین اصل، خشک و تمیز نگه داشتن محل پورت است. هنگام استحمام، بهتر است روی محل پورت با پوشش ضد آب پوشانده شود. هرگز نباید با دست های آلوده به پورت یا پانسمان آن دست زد. در صورت مشاهده قرمزی، درد، گرمی یا ترشح چرکی، فوراً باید به پزشک مراجعه کرد. استفاده از سوزن و وسایل یکبار مصرف، ضدعفونی دقیق قبل از هر دسترسی به پورت، و شستشوی دوره ای از الزامات ایمنی است. همچنین، فعالیت هایی که فشار یا ضربه مستقیم به پورت وارد میکنند باید محدود شوند. داشتن آموزش کامل و پایبندی به اصول بهداشتی، بهترین راه برای پیشگیری از عفونت و حفظ سلامت پورت در طول دوره درمان است.
عوارض احتمالی پورت شیمی درمانی
پورت شیمی درمانی، اگرچه یک دستیار قدرتمند در مسیر درمان سرطان است، اما مانند هر وسیله پزشکی دیگر میتواند عوارضی داشته باشد. بیشتر این عوارض نادر و قابل پیشگیری‌اند، ولی آگاهی از آن ها به بیمار کمک می‌کند تا سریع‌تر اقدامات لازم را انجام دهد. شایع‌ترین مشکلات شامل عفونت محل پورت، التهاب بافت های اطراف، ایجاد لخته در لوله یا ورید متصل به پورت، نشت دارو به بافت های مجاور، و در موارد بسیار کم جابه‌جایی پورت از محل اصلی است. هر یک از این عوارض می‌توانند با علائمی مانند تورم، قرمزی، درد یا تغییر در عملکرد پورت خود را نشان دهند. تشخیص به‌موقع و مراجعه سریع به پزشک، مانع از پیشرفت مشکل و بروز خطرات جدی میشود. رعایت نکات بهداشتی، شستشوی منظم پورت و پیگیری دوره ای، بهترین راه برای کاهش این عوارض است.
عفونت و التهاب اطراف پورت
عفونت یکی از مهم‌ترین و پرخطرترین عوارض پورت شیمی درمانی است. این مشکل معمولاً زمانی رخ میدهد که باکتری ها از طریق سوزن یا پانسمان آلوده وارد بافت شوند. علائم هشدار دهنده شامل قرمزی، درد، گرمی، ورم یا ترشح چرکی در محل پورت است. در برخی موارد، تب و لرز نیز به عنوان نشانه عفونت سیستمیک بروز می‌کند. التهاب اطراف پورت میتواند ناشی از واکنش بدن به جسم خارجی یا تحریک ناشی از تزریق دارو های قوی باشد. پیشگیری، مهم‌ترین بخش مدیریت این مشکل است: استفاده از وسایل یکبار مصرف، ضدعفونی کامل قبل از هر تزریق، شستشوی منظم و رعایت کامل اصول استریل. در صورت بروز عفونت، پزشک ممکن است با آنتی بیوتیک درمان کند یا در موارد شدید، پورت را تعویض نماید. سرعت عمل در تشخیص و اقدام، از گسترش عفونت جلوگیری می‌کند.
ویژه : بهترین کلینیک واریس تهران در کلینیک دکتر پژمان فرشیدمهر
لخته، نشت دارو یا جابه جایی پورت
لخته یا همان ترومبوز در مسیر لوله پورت، میتواند مانع حرکت آزادانه دارو شود و نیاز به مداخله پزشکی پیدا کند. این وضعیت معمولاً به دلیل شستشو نکردن منظم یا باقی ماندن خون در لوله ایجاد میشود. نشت دارو یکی دیگر از مشکلات احتمالی است که زمانی رخ میدهد که مایع به جای ورود به رگ، وارد بافت های اطراف شود؛ نتیجه آن میتواند درد، ورم یا آسیب بافتی باشد. جابه‌جایی پورت نیز هرچند نادر است، اما میتواند به دلیل ضربه شدید یا مشکلات جراحی اولیه اتفاق بیفتد. شناخت علائم هشدار مانند کاهش فشار تزریق، تورم غیرعادی یا کار نکردن پورت، برای بیمار ضروری است. مراجعه سریع به پزشک در این موارد، بهترین راه برای پیشگیری از عوارض جدی‌تر است.
خارج کردن پورت پورت وریدی
پورت شیمی درمانی اگرچه یک همراه مهم در مسیر درمان است، اما وقتی نقش خود را به پایان می‌رساند، باید در زمان مناسب برداشته شود. خارج کردن پورت معمولاً پس از تکمیل دوره درمان یا در صورت بروز مشکلات جدی مانند عفونت، لخته یا نشت دارو انجام میشود. این کار یک عمل سرپایی یا کوتاه مدت است که توسط جراح یا پزشک فوق تخصص انجام می‌گیرد. فرآیند برداشتن پورت نسبت به کارگذاری آن سادهتر و با ریسک کمتری همراه است، اما همچنان نیازمند رعایت دقیق اصول بهداشتی و جراحی است. بیمار باید پیش از انجام عمل، درباره شرایط سلامتی و مصرف دارو های رقیق‌کننده خون با پزشک مشورت کند. بعد از خارج کردن پورت، محل جراحی با بخیه بسته میشود و طی چند روز ترمیم می‌یابد. آگاهی از دلایل و زمان مناسب خارج کردن پورت، به کاهش ریسک و بهبود سریع‌تر کمک می‌کند.
مقاله ویژه : اسکلروتراپی واریس پا
بهترین زمان برای برداشتن پورت
تعیین بهترین زمان برای برداشتن پورت به وضعیت درمان و سلامت بیمار بستگی دارد. در اغلب موارد، وقتی دوره شیمی درمانی به پایان رسیده و نیازی به تزریق های مکرر دارو وجود ندارد، پورت برداشته میشود. پزشک بر اساس نتایج آزمایش ها، وضعیت سیستم ایمنی و احتمال نیاز به درمان مجدد، تصمیم نهایی را می‌گیرد. اگر پورت بدون استفاده بماند، احتمال بروز عوارضی مانند عفونت یا لخته افزایش می‌یابد، بنابراین نگه‌داشتن آن بی‌دلیل توصیه نمی‌شود. همچنین، در صورت بروز مشکلات عملکردی یا درد مزمن در محل پورت، خارج کردن آن زودتر از موعد ضروری است. بیماران باید با پزشک خود درباره مزایا و ریسک های نگهداری یا برداشتن پورت گفت‌وگو کنند تا بهترین تصمیم بر اساس شرایط فردی گرفته شود. انتخاب زمان مناسب، امنیت و راحتی بیمار را در بلندمدت تضمین می‌کند.
مراحل و مراقبت های بعد از برداشت پورت
عمل خارج کردن پورت معمولاً در محیط استریل بیمارستان یا کلینیک و تحت بیحسی موضعی انجام میشود. جراح با یک برش کوچک، پورت و کاتتر متصل به آن را خارج کرده و محل را بخیه می‌زند. این فرایند معمولاً کوتاه است و کمتر از یک ساعت طول می‌کشد. پس از عمل، برای جلوگیری از عفونت باید محل زخم را تمیز و خشک نگه داشت. تعویض پانسمان بر اساس توصیه پزشک و پرهیز از کشش یا فشار به ناحیه بخیه شده ضروری است. در روز های اول، بهتر است فعالیت های شدید محدود شود تا زخم به خوبی ترمیم یابد. علائمی مانند قرمزی، تورم یا ترشح غیرطبیعی باید فوراً به پزشک گزارش شود. مراقبت دقیق بعد از برداشت پورت باعث ترمیم سریع، کاهش عوارض و بازگشت راحت‌تر به روال عادی زندگی میشود.
پورت تا چه مدت در بدن باقی میماند؟
اگر بهدرستی کار کند و عارضهای ایجاد نشود، پورت میتواند سالها در بدن باقی بماند. بسیاری از بیماران تا پایان دوره درمان (و حتی کمی پس از آن) از همان پورت استفاده میکنند.
چه زمانی باید پورت برداشته شود؟
وقتی پزشک تشخیص دهد که دیگر نیازی به تزریقهای مکرر یا طولانیمدت نیست، پورت با یک عمل سرپایی و بیحسی موضعی خارج میشود. این کار نسبت به کارگذاری آن سادهتر است.
آیا بلافاصله بعد از گذاشتن پورت میتوان از آن استفاده کرد؟
بله، در صورت نیاز اضطراری میتوان همان روز تزریق را شروع کرد. با این حال، اگر شرایط اجازه بدهد بهتر است ۳ تا ۵ روز صبر شود تا التهاب و حساسیت محل جراحی کاهش یابد.
آیا میتوان با پورت حمام یا شنا کرد؟
بله. بعد از ۲ تا ۳ روز و در صورت بهبود زخم، میتوان حمام کرد. استفاده از پانسمان ضدآب این امکان را میدهد که حتی زودتر هم بتوانید این کار را انجام دهید. شنا کردن نیز به شرط مراقبت مناسب مشکلی ایجاد نمیکند.
آیا MRI یا CT اسکن با پورت امکانپذیر است؟
بله. پورتهای استاندارد برای انجام MRI، سیتیاسکن و تزریق داروهای مربوط به این تصویربرداریها طراحی شدهاند.
آیا میتوان از پورت نمونه خون گرفت؟
بله، ولی متخصص قبل از برداشت نمونه حدود ۵ میلیلیتر خون را دور میریزد تا آزمایش دقیقتر باشد و پس از آن پورت شستشو داده میشود.
آیا پورت فقط برای شیمیدرمانی استفاده میشود؟
خیر. میتوان از آن برای تزریق داروهای دیگر، خون، فرآوردههای خونی یا تغذیه وریدی استفاده کرد.
9. محدودیتهای فعالیت بدنی بعد از کارگذاری پورت چیست؟
در چند روز اول بهتر است از فعالیتهای شدید، بلند کردن اجسام سنگین یا رانندگی پرهیز کنید. اما راهرفتن، حرکت دستها و فعالیتهای سبک از همان روز اول مجاز است. معمولاً بعد از یک هفته میتوانید به ورزش سبک یا رانندگی برگردید.
آیا پورت باعث مشکل در عبور از بازرسی فرودگاه میشود؟
ممکن است آلارم دستگاهها به علت قطعات فلزی پورت فعال شود. بهترین راه این است که از پزشک خود گواهی همراه داشته باشید.
چه تفاوتی بین پورت و PICC لاین وجود دارد؟
PICC یک کاتتر وریدی است که از بازو به رگ مرکزی میرسد و معمولاً برای درمانهای کوتاهمدت (چند هفته) استفاده میشود. پورت زیر پوست کاشته میشود و برای درمانهای طولانیمدت مناسبتر است و حرکت یا شستشوی روزانه کمتری نیاز دارد.
مهم‌ترین مزایای استفاده از پورت چیست؟
کاهش تعداد تزریقهای دردناک
ماندگاری طولانی و نیاز به مراقبت کمتر
تحریک کمتر رگ‌ها در اثر داروها
امکان تزریق همزمان چند نوع دارو در برخی مدل‌ها
کاهش خطر عفونت طولانیمدت نسبت به کاتترهای بیرونی
عوارض احتمالی پورت شیمیدرمانی چیست؟
اگرچه بیشتر بیماران بدون مشکل خاصی از پورت استفاده میکنند، اما عوارض احتمالی شامل عفونت، لخته، هماتوم، آسیب عروق یا در موارد نادر، جابجایی یا آسیب به کاتتر است. علامت‌هایی مانند درد، تورم، قرمزی یا تب را باید سریع به پزشک گزارش داد.
چگونه باید از پورت مراقبت کرد؟
ماهی یکبار یا طبق دستور پزشک با هپارین شستشو شود
هنگام شنا یا حمام، در صورت بازبودن زخم، از پوشش ضدآب استفاده شود
ضربه یا فشار مستقیم به محل پورت وارد نکنید
هر تغییر غیرعادی را فوراً به پزشک اطلاع دهید
چه کسانی کاندیدای مناسب پورت هستند؟
بیمارانی که به تزریق مکرر داروهای وریدی نیاز دارند، افرادی که رگ‌هایشان سخت پیدا میشود یا کسانی که بخشی از درمان خود را در خانه انجام می‌دهند، بیشترین بهره را از پورت می‌برند.
منابع: